“Yetiş ya Gavs” Demek Şirk midir?
Giriş: Tasavvufta Yardım Çağrısı Olarak Bir İfade
İslamî tasavvuf geleneğinde, zor durumda olan müminin büyük bir veliye veya “yardım eden” sayılan bir kişiye yönelerek “Yetiş ya Gavs!” şeklinde seslenmesi gözlemlenmiştir. Bu ifadedeki “Gavs” kelimesi, kelime olarak “yardıma koşan” anlamına gelen Arapça ġaws kökünden gelmektedir. [1] Tasavvuf literatüründe ise “gavs”, “velîler zümresinin başkanı”, “insân‑ı kâmil” veya “evliyânın içinden yardım isteyenlere yardımda bulunan kimse” şeklinde tanımlanır. [2] Ancak bu kullanımın İslam teolojisinde ve fıkhında hangi sınırlar içinde değerlendirilebileceği uzun yıllardır tartışma konusudur.
Bu yazıda, “Yetiş ya Gavs!” ifadesinin tarihsel kökenini, tasavvufî bağlamını ve günümüzdeki akademik ile fıkhî tartışmalarını ele alarak; bu tür bir yönelmenin şirk sayılıp sayılmayacağına dair analiz sunacağım. Amacım, okurlara konuyu net ve anlaşılır bir biçimde aktarmak ve kendi düşüncelerini oluşturmaları için bazı sorular bırakmaktır.
Tarihsel Arka Plan: Gavs Kavramı ve Tasavvufî Yardım Beklentisi
Tasavvuf terminolojisine göre gavs, kendisinden mânevî yardım istendiği zaman başvurulan, “yardım eden”, “imdat” anlamlarıyla anılan velîler için kullanılan bir unvandır. [3] Özellikle Osmanlı dönemi tasavvuf anlayışında, müritlerin şeyhlerle ya da “gavs” olarak adlandırılan büyük velîlerle yardım ve himmet beklentisi üzerine yöneldiği görülür. Örneğin, marifet yoluna girmiş olan tasavvuf ehli arasında “Yetiş ya Gavs!” diyerek o velîden şefaat, himmet veya dua talep etme pratiği kaydedilmiştir. [4]
Ancak bu ifade, her zaman fıkhî ya da teolojik olarak serbest kabul edilmemiştir. Çünkü İslam’ın tevhid anlayışında yalnızca Allah’a yardım dilemek esastır. Aracılar ya da velîler üzerinden yardım istemek konusu, “vasıta”nın mahiyeti açısından dikkatli yorumlanması gereken bir meseledir. Tasavvufî kaynaklarda bunun “tevessül” (vasıta ile Allah’a yönelme) boyutu olduğu vurgulanırken; bazı selefî ve geleneksel alimler bu yönelimin sınırlarını çizmiştir. [5]
“Yetiş ya Gavs!” ifadesinin Pratik Kullanımı
– Bir tasavvuf pratiği olarak mürit, sıkıntı içinde şeyhine veya büyük bir veliye yönelerek “Yetiş ya Gavs!” diyebilir; burada beklenti, o kişi aracılığıyla Allah’tan yardım gelmesidir. [6]
– Bu kullanımda esas soru şudur: Yardım talebi doğrudan Allah’tan mı yoksa velîden mi yapılıyor? Eğer kişi, velîyi “kendisi başlı başına yardım etme gücüne sahip” kabul ediyorsa, bu İslam teolojisi açısından soruna açık olabilir. [7]
– Öte yandan, ehl‑i sünnet çerçevesinde “velîler, Allah’ın yardımı için bir vesile olabilir” şeklinde yorumlanmıştır; bu bağlamda velîye yönelmek, Allah’a yönelmenin bir biçimi olarak görülmüş, ama velîyi mutlak yardım veren olarak görmek reddedilmiştir. [7]
Günümüzdeki Akademik ve Fıkhî Tartışmalar
Akademik literatürde “gavs” ve “kutub” gibi tasavvufî makamların ele alınışı oldukça çeşitlidir. Bir yandan bu terimler, sufî kosmolojisinin bir parçası olarak tarihsel ve kültürel analizlere konu olmuştur; diğer yandan İslam fıkhı açısından “yardım ihracı”, “tevessül”, “istigâse” gibi kavramlarla ilişkisi incelenmektedir. Örneğin, bir makalede tasavvufî literatürdeki ricâlu’l‑gayb (gâyb erenleri) kavramının “gavs” anlayışıyla birlikte değerlendirildiği ve bu tür inançların Kur’an‑Sünnet normlarıyla uyumluluğunun sorgulandığı görülmektedir. [8]
Fıkhî bakış açısından ise çeşitli fetvalar ve soru‑cevap yayınlarında “Yetiş ya Gavs!” ifadesinin hükmü ele alınmıştır. Örneğin bir fetvada “Yetiş ya Gavsı Azam!” demenin hukuku üzerine şu ifadeye yer verilmiştir:
> “Yetiş ya Gavsı Azam demenin hükmü nedir?” – sorusuna verilen cevapta; velîden yardım istemenin kendisi değil, velîyi Allah ile eşit ya da O’nun yardım gücüyle eş tutmanın veya doğrudan ona yönelerek Allah’ı göz ardı etmenin şirke düşme riski taşıdığı belirtilmiştir. [9]
Buna göre, yardım isteği meşrudur ama şu şartlarla:
1. Yalnızca Allah’ın yardımına sığınılmalı, velî ya da şeyh bu yardımın gerçek vericisi olarak görülmemeli.
2. Velîler, Allah’ın emir ve yardımında bir vesile kabul edilmeli; onlara yönelirken tevessül ve istiğâse anlayışı net olmalı.
3. Velî tarafından doğrudan yardım verileceği, mucizeyle yaptığı inanışı kesin şekilde benimsenirse fıkhî açıdan risk doğar.
Şirk Sorunu ve İslamî Tevhid Perspektifi
Şirk, İslam’da Allah’a eş koşma anlamına gelir ve en büyük günahtır. “Yetiş ya Gavs!” demek şirk midir? sorusunun cevabı ise niyete, anlayışa ve yöneliş biçimine bağlıdır:
– Eğer kişi bu ifadeyi “Ey Allah’ın yardımına en müsait kıldığı velî! Sen aracısın, Allah senin vasıtanla yardım etsin” anlamında kullanıyorsa ve nihai yöneliş Allah’a ise bu durum şirke değil, tevessül çerçevesinde değerlendirilebilir.
– Ancak kişi, “Bu veli kendi başına yardım eden, Allah’tan bağımsız bir güç sahibi” diye inanıyorsa; yani velîyi yaratıcı yardım kaynağı gibi görüyorsa, bu İslam’ın tevhid anlayışıyla çelişir ve şirk riski taşır. [7]
Sonuç: Hangi Niyetle ve Nasıl Kullanmalı?
Sonuç olarak, “Yetiş ya Gavs!” ifadesi tek başına otomatik olarak şirk sayılmaz; ancak kullanım biçimi, niyet ve inanç çerçevesi kritik önem taşır. Tasavvufî bağlamda, velîye yönelmek bir yardımlaşma, tevessül ve yardım talebi biçiminde ortaya çıkarken; fıkhî ve teolojik açıdan da bu yönelişin Allah’a hükmün tevhid anlayışıyla bağdaşması gerekir.
Okurlar olarak kendinize şu soruları sorabilirsiniz:
– Yardım isterken doğrudan Allah’a mı yöneliyorum yoksa bir veliye “kendi başına” yardım gücü atfediyor muyum?
– Sözlerim ve niyetim tevhid anlayışıyla tutarlı mı?
– Mani olduğum durumda, yardım aradığım kişi aracılıksa da nihai dayanağım “Allah’tır” mı diye düşündüm mü?
Bu tür içsel sorgulamalar, inanç pratiğimizde samimiyeti ve doğru yönelişi sağlamada önemli rol oynar.
—
Sources:
[1]: https://www.nedirvenedemek.com.tr/ne-demek/gavs-ne-demek-etimoloji?utm_source=chatgpt.com “Gavs ne demek etimoloji? – nedirvenedemek.com.tr”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/gavs?utm_source=chatgpt.com “GAVS – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: https://islamiyontem.net/kitaplar/Ansiklopediler/kavramlaransiklopedisi/Veli/63.htm?utm_source=chatgpt.com “Gavs – islamiyontem.net”
[4]: https://www.ustayemektarifleri.com/soru-ve-cevaplar/yetis-ya-gavs-ne-demek?utm_source=chatgpt.com “Yetiş ya Gavs ne demek? – ustayemektarifleri.com”
[5]: https://risale.online/soru-cevap/gavs-sani?utm_source=chatgpt.com “Risale Online – Soru Cevap – Bediüzzaman Hazretlerinin Tevessülü”
[6]: https://fetvahanem.com/soru/yetis-ya-muhammed-yetis-ya-gavs-demek-yani-istimdat-istigase-sirk-midir/?utm_source=chatgpt.com “Yetiş ya Muhammed Yetiş ya Gavs demek yani istimdat, istiğase şirk …”
[7]: https://sorularlaislamiyet.com/gavslarin-varligini-ve-evliyalardan-istigasenin-caiz-oldugunu-soyleyen-alim-var-mi?utm_source=chatgpt.com “Gavsların varlığını ve evliyalardan … – Sorularla İslamiyet”
[8]: https://samil.ihya.org/gavs-gavsu-l-azam-hakkinda-bilgi.html?utm_source=chatgpt.com “Gavs, gavsu’l-azam hakkında bilgi | ihya.org”
[9]: https://www.fetva.net/goruntulu-fetvalar/yetis-ya-gavs-i-azam-demenin-hukmu-nedir.html?utm_source=chatgpt.com “Yetiş ya gavs-ı azam demenin hükmü nedir? | Fetva”